“Wat hoopten de media in godsnaam te zien daar op die heide?” vraagt Jean-Pierre Geelen zich af in zijn column van 28 augustus. Geelen noemt journalisten die aanwezig wilden zijn op de Brunsummerheide tijdens de rechtszitting in de strafzaak tegen Jos B. “vuilisbakkies” en “heidehijgers”, die kort gehouden moeten worden.

Ferdi E.

De vraag wat de journalisten wilden zien, is het beste te beantwoorden met een foto. Kort na de arrestatie van Ferdi E., de moordenaar van Gerrit Jan Heijn, vond er een reconstructie plaats. De politie nam Ferdi E. mee naar de plaats delict, de bossen bij Bloemendaal. Op de plek waar Ferdi E. de Ahold-topman had begraven, stond hij “geheel onaangedaan” volgens het bijschrift een shagje te draaien.

De fotograaf, Paul Stolk, won met de foto die hij van Ferdi E. maakte de Zilveren Camera voor de beste persfoto van 1988. De foto staat in ons collectieve geheugen gegrift. Het is een iconische foto die symbool staat voor een zaak die de samenleving ernstig heeft geschokt.

De reconstructie van de moord op Heijn was niet openbaar. Het ging nog om de onderzoeksfase van het strafrechtelijk onderzoek en dat is geheim.

Ferdi E. maakte bezwaar tegen de publicatie van de foto. Hij vond dat de foto zijn privacy schond. De Hoge Raad oordeelde dat de vrijheid van meningsuiting van de media om verslag te doen van de reconstructie voor ging.

Openbaarheid van rechtspraak

Dertig jaar later zijn de feiten in de strafzaak tegen Jos B. anders. Zijn advocaat heeft verklaard juist voorstander te zijn van openbaarheid van de schouw op de Brunssumerheide, die niets anders is dan een rechtszitting op een bijzondere locatie. Zijn cliënt heeft belang bij openbaarheid, juist vanwege het feit dat tijdens het opsporingsonderzoek het Openbaar Ministerie het publiek en de pers heeft betrokken bij de procedure tegen Jos B. en zo een eenzijdig beeld heeft gecreëerd.

De dood van Nicky Verstappen, een jongetje van 11, tijdens een zomerkamp, is altijd in de publieke belangstelling gebleven. Iedere ouder kan zich het onuitspreekbare verdriet van de nabestaanden voorstellen. Met de hulp van Peter R. de Vries zorgden de ouders dat er aandacht voor de zaak bleef. Verschillende verdachten passeerden de revue en steeds was er media-aandacht. Ook bij het grootschalige DNA-verwantschapsonderzoek werden via de media mannen opgeroepen om mee te werken. Ook toen het OM in augustus 2018 bekendmaakte dat er een DNA-match was, werd de pers ingezet om Jos B. op te sporen. Het OM werkt op het moment mee aan een documentaire die over de zaak gemaakt wordt.

In de zaak Ferdi E. ging het om een botsing van grondrechten: de privacy van Ferdi E. tegenover de vrijheid van meningsuiting van de pers. In deze zaak is daar geen sprake van. Het gaat om twee grondrechten: de openbaarheid van rechtspraak en de vrije nieuwsgaring. Daar tegenover staat een nauwelijks gemotiveerde beslissing van de rechtbank Limburg om pers te weren.

Het openbare karakter van de zitting beschermt de procespartijen tegen geheime oordeelvorming buiten het blikveld van publiek en pers. Geert Corstens, de oud-president van de Hoge Raad, schrijft in zijn handboek over strafrecht dat de controle op de strafrechtspraak grotendeels door de pers mogelijk wordt gemaakt. Het wordt gezien als fundament voor het vertrouwen in de rechterlijke macht.

Vertrouwen in de rechtspraak

In Nederland is dat vertrouwen traditiegetrouw groot. Door een groot aantal strafrechtelijke dwalingen dreigt dat vertrouwen echter af te kalven. In onder meer de Schiedammer Parkmoord, de zaak Lucia de Berk en de Puttense moordzaak ging het steeds om verdachten die ondanks hun bewering onschuldig te zijn werden veroordeeld, naar later bleek ten onrechte.

Ook in deze zaak is een verdachte betrokken die ontkent. Een verdachte die zegt op achterstand te staan door de beeldvorming in de media die het OM heeft veroorzaakt. Een verdachte die aangeeft dat de aanwezigheid van de media tot nu toe tot een evenwichtiger beeld heeft geleid

Het Europees Hof voor de rechten van de Mens heeft eerder geoordeeld dat de rechter een “positieve verplichting” heeft ervoor te zorgen dat pers aanwezig kan zijn, juist als een zitting op een ongebruikelijke plek plaatsvindt. Bij veel schouwen worden daarom speciaal persvakken ingericht.

De rechter in Den Haag wilde de beslissing van zijn collega in Limburg niet overrulen. Daarmee zou de autonomie van de rechter in Limburg worden aangetast. De beslissing is dus niet inhoudelijk beoordeeld. De rechter in Den Haag geeft wel aan in het vonnis van 26 augustus 2019 dat een andere beslissing mogelijk was geweest. Hij wijst er onder meer op dat de familie van Nicky Verstappen geen bezwaar maakt en dat de media heeft aangegeven met één cameraploeg beelden te kunnen maken om die later met de anderen te delen.

De vraag van Geelen wat de media hoopten te zien op de heide is de verkeerde vraag. De juiste vraag is waarom het nodig was de toegang van de pers te weigeren. Iedere inbreuk op grondrechten moet strikt noodzakelijk zijn, niet “handig”, “nuttig” of “wenselijk”. Door zijn collega’s weg te zetten als “vuilisbakkies” bewijst hij de journalistiek geen goede dienst. Als oud-ombudsman van De Volkskrant zou hij beter moeten weten.

Christiaan Alberdingk Thijm is advocaat bij bureau Brandeis. Hij stond de media bij in het kort geding tegen de Raad voor de Rechtspraak.