Niet voor niets begint het Modelcontract met de exclusieve licentie in artikel 1. In dit artikel maak je duidelijk welke bevoegdheid je als auteur verleent aan de uitgever. Ik zeg expres verleent en niet overdraagt. Want overdragen is een juridisch begrip. Als je in een auteurscontract schrijft dat je je recht overdraagt, dan ben je het kwijt. Vergelijk het maar met koop of huur. Als je een huis koopt is het daarna van jou en mag je er mee doen wat je wilt, zo is het ook met overdracht. Licentie lijkt op huur, je krijgt een exclusief gebruiksrecht. Maar een licentie kan weer worden beëindigd en dan vloeien de rechten vanzelf weer terug naar de auteur.

Exclusief

Het woord exclusief gaat nog verder dan schrijvers zich doorgaans realiseren. Exclusief betekent dat alleen de uitgever het recht mag exploiteren, soms staat daar nog bij, met uitsluiting van zichzelf en ieder ander, maar dat is dubbelop. Exclusief is exclusief. Sinds de invoering van de wet Auteurscontractenrecht, 1 juli 2015, is het noodzakelijk niet alleen overdracht schriftelijk vast te leggen, maar ook een exclusieve licentie (artikel 2 lid 3 Aw). Dat blijkt voor sommige uitgevers even schrikken. Zo hebben wij in de praktijk gezien dat een uitgever beweerde mondeling een exclusieve licentie te zijn overeen gekomen. Dat is dus sinds vorig jaar onmogelijk. Als je de afspraken niet op schrift zet, en dat is nog steeds zeker bij kleinere uitgevers gebruik, dan heb je gewoon geen exclusief recht gekregen en staat het de auteur vrij ook met een andere uitgever in zee te gaan of zelf het boek uit te geven.

Exploitatie bevoegdheid

Maar welke bevoegdheid wordt er nu eigenlijk weg gegeven? Hoofdregel is dat in een auteurscontract alleen die rechten worden verleend die expliciet zijn bepaald. Die regel is bedacht om auteurs te beschermen, in dubio pro auctore. Dat geldt niet alleen bij licentie overigens, maar ook bij overdracht. De auteur heeft als het ware een bundel bevoegdheden die hij kan verlenen, maar hij kan er ook eentje uitpikken. Zo sta ik op dit moment een auteur bij die met de uitgever afspreekt dat zij alleen de rechten op de uitgave als papieren boek, e-boek en luisterboek in Nederland verleent. Alle andere rechten blijven bij de auteur. Meer gebruikelijk is dat een auteur ook de rechten op zogenaamde nevenexploitatie weg geeft, zoals de verfilming of vertaling.

Het formuleren van bevoegdheden luister nauw. Stel je bijvoorbeeld maar eens voor dat je als auteur het recht verleent je boek als e-boek uit te geven, maar in de desbetreffende bepaling lees je niet dat daaronder ook valt het boek geheel of gedeeltelijk streaming aan te bieden. Dikke kans dat als puntje bij paaltje komt je dat recht dan dus ook gewoon niet hebt als uitgever. Om risico’s hier uit te sluiten kun je bepalen dat alle vormen van digitale exploitatie verleend worden. Dat kan knap belangrijk zijn.

Digitale exploitatie?

Ik stond ooit een wetenschappelijke uitgever bij die van al haar boeken wilde weten, ook met contracten uit een grijs verleden, of ze die digitaal kon exploiteren. Het betekende uiteindelijk dat we op mijn kantoor 70.000 contracten individueel moesten beoordelen. En daarbij moesten we dan niet alleen op de tekst van een bepaling letten, maar ook op de bedoeling en de context. In het Nederlandse rechtssysteem is de bedoeling van partijen zo mogelijk nog belangrijker dan de tekst van de overeenkomst. Zo is een bepaling in een contract uit 1970 waarin staat dat je een boek ook elektronisch mag exploiteren zeker niet bedoeld om te bepalen dat je het als e-boek mag exploiteren. E-boeken bestonden nog niet in 1970, dus dat recht kon een auteur toen niet op die manier verlenen.

Samenvattend. Sluit een overeenkomst altijd schriftelijk, er is pas een deal als er een handtekening staat. Bedenk welke vormen van exploitatie verleend moeten worden en beschrijf die zo expliciet mogelijk. Een tip uit de muziekindustrie. Daar is het gebruikelijk om als volgt te bepalen: ‘Deze overeenkomst is bedoeld om een exclusieve licentie te verlenen op alle huidige en toekomstige exploitatievormen, waaronder maar niet beperkt tot’: (en dan volgen drie pagina’s voorbeelden).