2022. Weer een lockdown en weer de boekwinkels dicht. En als de maatregelen verlengd worden? Dan dringt de vraag zich op, valt daar nu iets tegen te beginnen. Laat ik met de conclusie beginnen, het zal zeker geen gelopen koers zijn, maar ik denk dat boekwinkels met een kort geding tegen de overheid een goede kans van slagen hebben om af te dwingen dat de overheid erkent dat boekwinkels net als (of misschien zelfs nog wel iets meer) slijterijen essentiële winkels zijn.

Waarom geen gelopen koers? Inmiddels zijn er al legio zaken gevoerd bij de rechter in Den Haag en die zijn allemaal verloren. Op 11 september 2020 speelde voor de voorzieningenrechter in Den Haag een kort geding tegen de Staat, aanhangig gemaakt door Koninklijke Horeca Nederland. De rechter overwoog toen dat de rechter zich in kort geding zeer terughoudend zal moeten opstellen bij de beoordeling van de rechtmatigheid van het handelen van de Staat in dezen omdat er sprake zou zijn van een acute crisissituatie. De rechter meent alleen te kunnen ingrijpen als de Staat een evident onjuiste keuze maakt. En ik begrijp dat. De lat ligt dus zonder meer hoog. Te hoog?

Zijn boekwinkels anders dan gewone winkels is dan de vraag? In zijn opinie artikel van 21 december 2020 in de Volkskrant stelde oud rechter Willem Korthals Altes: Al in 1960 heeft de Hoge Raad bepaald dat het bedrijfsmatig verkopen van boeken een zelfstandig verspreidingsmiddel is en daarmee op zichzelf bescherming onder artikel 7 van onze Grondwet verdient. Waar Korthals Altes op doelt is de vrijheid van meningsuiting die ook beschermd wordt door artikel 10 EVRM. Daaronder valt ook de vrijheid om informatie te vergaren. Boekwinkels zijn bij uitstek uitgiftepunten van informatie, niet alleen van boeken, maar ook van tijdschriften en kranten. Dat maakt een boekwinkel dus anders. Boekwinkels zijn in mijn ogen essentiële schakels in de informatievoorziening. Nu is de vrijheid van meningsuiting niet absoluut, zij mag worden beperkt. Dat moet bij wet en er moet een noodzaak voor zijn. De sluiting is inderdaad bij wet vastgelegd, maar is zij noodzakelijk, is zij proportioneel?

In de landen om ons heen (Frankrijk, België en een groot deel van Duitsland) worden boekwinkels om die reden wel als essentiële winkels gezien en worden zij daar bij een lockdown dus niet gesloten. Dat lijkt mij al een eerste aanwijzing. De Staat voert daarnaast een cultuurbeleid met betrekking tot de boekhandel. Juist omdat de (fysieke) boekwinkel zo van belang is worden boeken verkocht met een verlaagd BTW tarief en kennen we in Nederland een wet op de vaste boekenprijs. Ook voor de Staat ligt de lat dus hoog, zij zal moeten laten zien dat de maatregel tot sluiten noodzakelijk, ofwel proportioneel is.

Tegenover het belang van de vrijheid van meningsuiting staat het belang van het beschermen van de fysieke gezondheid. In die afweging zou in mijn ogen ook een minder vergaande maatregel voldoende zijn. Tijdens de intelligente lockdown hanteerden de boekwinkels een streng protocol waarin alle basisregels die gelden in de pandemie gewaarborgd werden. Het houden van voldoende afstand, en daarmee het vermijden van fysiek contact, de triage bij de deur en het gebruik van ontsmettingsmiddelen. Er is geen reden om aan te nemen dat lezers een groter risico op besmetting hebben in een boekwinkel dan drinkers bij een slijterij. En daarom ben ik van mening dat de boekwinkels ten strijde moeten trekken. Geen lobby, geen open brief, maar gewoon dagvaarden en de rechter laten oordelen.

Hans Bousie